Rok 1913 - Garbaty Mostek

Chyba zacznę wierzyć w siły nadprzyrodzone. Garbatym Mostkiem, choć od dawna jest moim sąsiadem, interesowałem się wcześniej niewiele. W sumie nic w tym dziwnego, jego obecna wersja nie wygląda zbyt imponująco. W maju jednak, przeglądając zapomniane redakcyjne archiwum fotograficzne, wyłowiłem dwa jego pyszne zdjęcia zrobione najprawdopodobniej w pierwszej połowie lat 70. przez Michała Kokota. Wrzuciłem je na stronę, polecając wszystkim wizytę w toruńskim Muzeum Etnograficznym, gdzie wciąż jeszcze można zobaczyć bardzo ciekawą wystawę „Peace, Love i PRL", a na niej, jeszcze bardziej interesujące Kokotowe ujęcie kładki.

Jesienią, jeden z pracowników biura miejskiego konserwatora zabytków zapytał mnie, czy nie mam jakichś starych zdjęć mostka, tych sprzed przebudowy w latach 60. Nie miałem i nie posiadał ich nikt ze znanych mi poławiaczy skarbów z toruńskiej przeszłości. Od czego jest jednak gazeta? Puściłem w niej apel i niebawem w morzu fotografii niemal utonąłem. Dodatkowo straciłem dech, bo zatkało mnie, gdy zobaczyłem, jak ten mostek wyglądał. Po prostu dzieło sztuki! Że też kiedyś chciało się ludziom tak ładnie budować. Że też – psia krew – ich potomkowie później o tym tak bardzo zapomnieli.

Kiedyś się chciało budować, a kiedy konkretnie to było? Tu pojawił się kolejny problem, ponieważ nikt tego nie wiedział. Sam też próbowałem to ustalić wpisując w wyszukiwarkę Kujawsko-Pomorskiej Biblioteki Cyfrowej wszelkie możliwe słowa klucze, jakie mi przyszły do głowy. Chwyciłem się nawet niemieckich nazw trzech sąsiadujących z mostkiem ulic, bo co do tego, że konstrukcja ta powstała jeszcze w czasie zaborów, nie było wątpliwości. Polowanie nic nie dało, a swoją frustrację z tego powodu wylałem wreszcie wraz z większością zdobytych zdjęć tutaj: Garbaty i... Niech go cholera.

Wspomniałem o siłach nadprzyrodzonych, jak jednak o nich w tej sytuacji nie myśleć? Garbaty Mostek znalazł się w centrum zainteresowania w 2013 roku. Jego zdobyte zdjęcia przekazałem do bmkz, a stamtąd trafiły one do autorów projektu czekającej mostek przebudowy. Bardzo możliwe, mam w każdym razie taką ogromną nadzieję, że coś z jego dawnych kształtów uda się odtworzyć. Dobra wiadomość dotycząca zabytków na dewastowanych toruńskich przedmieściach, które w 2013 roku poniosły bardzo ciężkie straty. Przy pomocy wyszukiwarki informacji o początkach kładki nie znalazłem, polując jednak na pierwsze ślady toruńskiego lotniska przekopałem numer po numerze archiwum „Gazety Toruńskiej” z 1913 roku, gdy na Bielanach powstał port dla żeglugi napowietrznej. To było równo sto lat temu... Brnąc tak przez pożółkłe papiery, trafiłem na coś takiego z kwietnia A. D. 1913:

Pomost kolejowy. Przy Geret ulicy wybudowany będzie pomost dla przechodniów, który łączyć ma ulicę Schwerina i Królewską. Ponieważ w tym miejscu pociągi wszelkiego rodzaju zazwyczaj czekać muszą sygnału wjazdowego ożywiona komunikacya na ulicach tych była wstrzymywaną. Ze względu na w pobliżu leżące koszary, administracya kolejowa zwróciła się do fiskusa wojskowego, żeby przyczynił się również do poniesienia pewnej części kosztów, a wówczas wybudowany zostanie pomost dla przechodniów i ruchu wozowego. Fiskus do wniosku tego się jednak nie przychylił.

Fiskus wojskowy do tego wniosku najprawdopodobniej nie przychylił się nigdy, ponieważ zbudowany Garbaty Mostek nie nadawał się do ruchu wozowego. Wyżej widać go na zdjęciu z połowy lat 30., najstarszej fotografii, do której udało mi się dotrzeć.

Poniżej prezentuje się natomiast fragment koszar, o jakich wspominała sto lat temu „Gazeta Toruńska”. Niebawem w tym gmachu ma powstać Muzeum Wojsk Lądowych.

Jeśli zaś chodzi o budowę... Pomysł narodził się w 1913 roku, jednak nie został wtedy zrealizowany. Przeszukując wydania toruńskiego dziennika, dotarłem już do zimy i nie znalazłem na ten temat ani słowa. Trudno jednak raczej uwierzyć, aby tak wymyślna konstrukcja powstała w czasie wojny, mostek musiał więc – tak sądzę – powstać w pierwszej połowie roku 1914. Prasę codzienną z tamtych czasów wertuję dalej, do końca epoki niewiele mi już zostało.  
Przy okazji jeszcze jedna ciekawostka, o której wcześniej zapomniałem. Swego czasu sporo miejsca w „Nowościach” poświęciłem wędrującym po mieście pierwszym kolejowym dworcom. Swoje pierwotne miejsce bycia zmienił Główny, pierwsza drewniana siedziba Miejskiego trafiła na ulicę Podgórną, pierwotnie pełniąc na Mokrem rolę kaplicy kalwińskiej, od 1939 roku jest zaś cerkiewką. Migrował również Toruń Mokre, nazwany później Dworcem Wschodnim.

Ten ostatni adres zmieniał tyle razy, aż w źródłach zrodził się burdel. Do niedawna wydawało mi się, że pierwsza stacja powstała przy ulicy Dworcowej, skąd na początku XX wieku została przeniesiona na drugą stronę torów, gdzie się znajduje do dziś. Analiza tekstów źródłowych, sięgająca 1873 roku, w którym magistrala Berlin-Toruń-Królewiec została uruchomiona, postawiła jednak przed tym rozwiązaniem szereg znaków zapytania. Zaryłem nosem w pytajnik, bo wydawało mi się, że mam do czynienia z dwoma dworcami, tym przy Dworcowej, do którego jakiś  czas temu dotarłem i tym obecnym, z początków ubiegłego stulecia. Dawna prasa o zmianach w tym miejscu pisała jednak zbyt wiele, tak, jakby miała na myśli trzy stacje, a nie dwie. Zapewne miała rację, ponieważ nasz czołowy historyk kolei dr Marcin Przegiętka ustalił, że wspominany przez gazety z lat 70. XIX wieku pierwszy dworzec na Mokrem znajdował się w rejonie Garbatego Mostka. Dla dalszego ciągu tej historii to bardzo pasuje, ponieważ oznacza, że stacją nr dwa była ta przy Dworcowej, a trzy – dworzec Toruń Mokre. Klucz do rozwiązania tej zagadki już znalazłem, zainteresowanych zapraszam zatem niebawem.