czwartek, 25 lipca 2013

Spod czapki Olgierda

Szczerze mówiąc nie pamiętam już, czyją rogatywkę położył Janek z „Czterech pancernych” na Bramie Brandenburskiej. Olgierda, czy też rotmistrza, który był zbyt przedwojenny, by mógł żyć w socjalistycznej Polsce i zginął gdzieś pod Gdańskiem. Chyba tego drugiego, jednak duch Olgierda również się w Berlinie pojawił.
Pod bramę dotelepaliśmy się spod Reichstagu, tuż przed nią mijając kolejne miejsce pamięci ofiar berlińskiego muru. Jak zwykle uderzyła mnie mnogość polskich nazwisk. Tak bardzo, że sfotografowałem tylko dźwigające je krzyże, zapominając o ujęciu całości. Przepraszam, wrócę tam kiedyś, to się poprawię.
Krzyże ofiar podziału Berlina są współczesnym symbolem stolicy Niemiec. Oto jego wizytówka sięgająca swymi korzeniami końcówki XVIII stulecia. Brama Brandenburska została zaprojektowana przez Carla Gottharda Langhansa, tego samego, który nieco później narysował również przyszłą wrocławską synagogę pod Białym Bocianem.
Trochę godzin wcześniej, od wschodniej strony, brama prezentowała się tak. Znacznie bardziej ujmująco ze znakiem firmowym Berlina, zmierzyła się jednak kiedyś o poranku Ania.
Jak chyba każde historyczne miejsce w tym mieście, B.B. ma u swoich stóp fotograficzną galerię dokumentującą jej burzliwe dzieje. Największe wrażenie zrobiło na mnie zdjęcie z 1945 roku, które zresztą widziałem już bodajże w Muzeum Terroru.
Te powojenne również jednak było niezwykłe.
Ślad muru. Jak wszędzie, widoczny.
Brama Brandenburska jest odwiedzana przez turystów z całego świata. My natknęliśmy się pod nią na buddyjskich mnichów.
Skarpety do sandałów? Ale przynajmniej pod kolor!
Jeśli nie wdzianka, to przynajmniej torby.
Kapłani, jak widać na załączonych obrazkach, ze współczesną techniką są za pan brat.
Kolory i aparaty.
Same kolory.

Same aparaty? Coś w tym guście i osobie Pana Butelki, podobno stałego gościa pod Brandenburską Bramą.

Meszuge, ale dobrze się wpasowuje w berlińskie otoczenie.
A co widać poza tym? Siegessäule, z której kilka godzin wcześniej zeszliśmy.
 
No i kwadrygę, przy której Janek położył rogatywkę. Udekorowana w ten sposób Brama Brandenburska została jednak podobno zbudowana gdzieś pod Łodzią.
Swoją drogą, orzeł na oryginale mocno coś przypomina godło Księstwa Warszawskiego. A może raczej odwrotnie? Brama jest wszak od naszej namiastki i legendy zaborowej wolności, starsza.
 

środa, 17 lipca 2013

Schalom...

Współczesny Berlin doczekał się kilku pomników, które mi się bardzo podobają. Przynajmniej, jeśli chodzi o formę. Jednen z nich został wystawiony na pamiątkę Żydów pomordowanych podczas II wojny w Europie.
Niemal trzy tysiące betonowych bloków symbolizujących macewy zajęło przestrzeń oddaloną o rzut beretem od Bramy Brandenburskiej, na trasie do placu Poczdamskiego.
Z zewnątrz wydają się one niskie i mniej więcej równe.
Stoją na dodatek w nieco absurdalnym otoczeniu dźwigów i ich dzieła – bardzo współczesnej zabudowy.
Tuż przy amerykańskiej ambasadzie...
... z odpowiednio stylizowanym godłem Berlina na witrynie.
Wewnątrz kompozycji teren się jednak bardzo obniża, przez co elementy pomnika – wyrzuty sumienia? – stają się bardziej przytłaczające. Ania zrobiła tu lepsze zdjęcia.

Wnętrza tego labiryntu kryją wejście do muzeum poświęconego ofiarom. Ludzie pono wychodzą z niego płacząc, ale je zdjęć wewnątrz nie robiłem. Kontrola, jak wszędzie w Berlinie, jeśli chodzi o miejsca z Żydami związane, była bardziej drobiazgowa niż na lotnisku. Mnie, przy wejściowej bramce z wykrywaczem metalu zabrzęczały guziki od spodni i schowany w kieszeni bilet komunikacji miejskiej – z metalowym paskiem. Na pocieszenie, pan bramkarz w pewnym momencie odezwał się nieco łamaną polszczyzną.
Muzeum było ciekawe, ale co nowego mógłbym z niego wynieść? Sala z ostatnimi listami ludzi wysłanych na Zagładę. Kolejna, poświęcona unicestwionym podczas wojny rodzinom z różnych zakątków kontynentu... Ozdobiona ich szczęśliwymi zdjęciami sprzed nazistowskiej apokalipsy, czasami nawet filmami, jeśli familia była dostatecznie dostatnia, aby pozwolić sobie na zakup kamery. Fotografie zawsze ostatecznie prezentowały się w różnych odcieniach. Zacienieni zostali zamordowani, garstka wyjaśnionych przetrwała. Opowieści o ich śmierci i ocaleniu płynęły ze słuchawek, wyciskając ze słuchaczy łzy.
Też mógłbym się do głośnika podłączyć. Opowieści, które usłyszałem podczas badań, jakie latem 2006 roku prowadziliśmy dla Fundacji Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego na Lubelszczyźnie, z powodzeniem by wystarczyły do tego, aby berlińskie muzeum podpisało stały kontrakt z hurtowym dostawcą chusteczek. A podobnych historyjek z innych części Polski mam pełne rękawy...
Większość odwiedzającej te niezwykłe miejsce publiczności, wagę zgromadzonych symboli ma jednak najwyraźniej głęboko w nosie.
 Pomnik ofiar traktując niczym plac zabaw.

Bądź wypoczynku.
 Cóż na to powie wybitna badaczka źródeł antysemityzmu, której korzenie wrosły w biegnącą obok ulicę?
Wiem, co Hanna Arendt mówiła na ten temat w innych sytuacjach. Wobec tego jednak zostaję bezradny. Oddam zatem głos mojej ulubionej pieśniarce ze Szczecina, która w Izraelu wciąż przypomina o pięknym języku jidysz i wszystkim, co wokół niego na wschód od Renu kiedyś wyrosło, a przez debilizm, jak się później okazało, niewinnych kretynów – zostało zgładzone.
Opowieść została pięknie zaśpiewana kiedyś na koncercie w Berlinie.

niedziela, 14 lipca 2013

Plac Poczdamski

Na temat burzliwych dziejów berlińskiego placu Poczdamskiego wymądrzał się specjalnie nie będę. Wszystko, co na ten temat wiedzieć trzeba, można usłyszeć oglądając „Niebo nad Berlinem”. Najpierw rosły tu kamienice, później, trawa (berlińskie okolice podmurne) i wreszcie - wieżowce. Jeden z nich, ale nie pamiętam już, który, zresztą chyba go ostatecznie nie sfotografowałem, jest sztuczny. Niemcy wystawili makietę, by uzupełnić architektoniczną całość. Można? Szkoda, że w Toruniu, architektoniczne standardy preferują raczej tworzenie szczerb w historycznej zabudowie.
Jedna z prowadzących do niego odnóg, ale bardzo proszę mi wybaczyć – nie pamiętam, która, jest niemiecką aleją filmowych gwiazd. Na chodniku, między asfaltowymi nitkami. wmurowano tu symbole z nazwiskami...
Na uwiecznione w ten sposób postacie, można spojrzeć przez ustawione na alei gwiazd wizjery.
Na tle nowoczesnej zabudowy wyglądają one czasami nieco dziwnie, ale...
Jeśli Błękitnego Anioła tu nie zabrakło, to znaczy, że na pewno jesteśmy w Berlinie.
Gut, filmy zostawiamy za sobą i wracamy na plac, na którym właśnie rozpoczyna się happening poświęcony berlińskiemu murowi.
Podobno nic nowego w tym miejscu, bo też plac Poczdamski z murem był za pan brat. Zdaje się, że w tym miejscu, z powodu nieludzkiej ściany, ucierpiały także władze socjalistycznej części miasta, które kordon zbudowały. Za fioletową beczką na kółkach znajduje się dworzec...
Współczesny, czemu nie należy się dziwić, oryginalna zabudowa została przecież w czasie wojny uszkodzona, a po niej, zburzona. Tu jednak, w kilka lat po polskim powstaniu listopadowym, zaczęły się zatrzymywać pociągi na pierwszej w Prusach linii kolejowej. Podziemia pod tym dworcem przecięła również pierwsza w Berlinie linia metra, a później również – przez cały czas opieram się tu na Wikipedii – S-Bahnu.
Wspomniałem jednak o stratach, jakie poniosło NRD z powodu podziału. Przed wejściem do odbudowanego dworca stoi cokół pomnika Karla Liebknechta. Denkmal nigdy nie został w tym miejscu zbudowany.
W pewnym momencie znalazł się bowiem na ziemi niczyjej.
Archiwalnych fotografii muru Berlin jest pełen. Bardzo przepraszam za lichą jakość tej reprodukcji, ale jest to jedyna wersja cokołu, jaką posiadam. Wrócę tam kiedyś, to zrobię lepszą. Taką bez widocznych odnóży obutych w sandały.
A tak poza tym, to wciąż sobie zadaję pytanie... Kiedy w czerwcu 1990 roku zawitałem do Berlina po raz pierwszy, jadąc metrem ze wschodu na zachód, przejechałem dwie stacje, na których podziemna kolejka się nie zatrzymała. Komunistyczna kurtyna dzieląca przemierzaną przez nas trasę dopiero co została zniesiona. Gdzie to jednak było? Tu? Z dawnych lat pamiętam tylko błyski świateł, złowione przez okno metra. Nic więcej.

wtorek, 9 lipca 2013

Jaśmin, Hegel i inni

Berlin pulsuje życiem, ale jak na wielką europejską metropolię przystało, niezwykle ciekawie prezentuje się również za cmentarnym murem. Przekonałem się o tym dostatecznie, choć zwiedziliśmy tylko dwie sąsiadujące ze sobą nekropolie: cmentarz francuski i ten spod znaku Dorotheanstaedtische. Kto chciałby pod tym względem poszerzyć swoje horyzonty, koniecznie musi zajrzeć tutaj.
Historię stolicy Niemiec znam tak sobie, nad czym ubolewam. O świątyni hugenotów już pisałem, wiem też, że ich potomkowie bardzo długo mieli w Berlinie sporo do powiedzenia. Ojciec mi to powiedział, a on generalnie wie wszystko, resztę dopowiedziałem zaś sobie spoglądając na nagrobki francuskiego cmentarza. Choć Napoleon wydawał się Niemcom symbolem zła, co widać na Kolumnie Zwycięstwa, jeszcze w XIX wieku dawni Francuzi w Berlinie trzymali się mocno. Tu na przykład jest grób jakiegoś słynnego mima, któremu pomnik wystawił sam pruski monarcha.
Tu znów mamy aniołki siedzące przy mogile szanowanego mecenasa sztuki. Pardon, że wywijam ogólnikami, ale po prostu nie miałem czasu na głębsze źródłowe wykopki.
Cmentarz niby francuski, ale jak wszędzie w Berlinie, sporo widać tu polskich nazwisk. Ślad ludzi, którzy po tym gdy po pierwszej wojnie przesuwały się granice, zdecydowali się pojechać na Zachód?
No i jeszcze jedna ciekawostka. Niemcy, podobnie jak i Żydzi, lubią kłaść na nagrobkach kamienie, a także różne inne przedmioty, choćby takie. Na nagrobku pewnej sławnej pisarki, kawałek dalej, zobaczyliśmy także ołówek. 
Dawny „Włocławek”? Gar z identycznym wzorem stoi u moich rodziców w pralni. 
Tak miały wyglądać cmentarze w średniowieczu.
To już widok z nekropolii sąsiedniej. Cmentarne koty. Fotografując je, miałem za plecami grobowiec stojący tuż przed cmentarną bramą. Okrutnie postrzelany. Co tu się wiosną 1945 roku działo? Zobaczyłem ślady burzy dziejowej (i tak się na nie zapatrzyłem, że najwyraźniej zapomniałem uwiecznić), ale nic o utopionych w niej ludziach nie wiem.
Szedłem tu w zasadzie głównie po to, by zatrzymać się zaraz za wejściem. Przy grobie Ernsta Litfaßa, drukarza i wynalazcy słupów ogłoszeniowych. W berlińskim muzeum techniki człek ten ma swój kolumnowy pomnik. Sznurek do prowadzącego w jego kierunku zdjęcia podczepiłem nieco niżej, we wpisie ku czci anhalckiego dworca.
Szedłem tu głównie w tym celu, ale chyba nie tylko ja, bo pochylony nad nagrobkiem pan, również się na jego widok bardzo ożywił. Hmmm,  można się ożywić na cmentarzu? Pewnie, że tak! Proszę patrzeć i czytać dalej, ja to udowodnię. No dobra, nie ja – ten cmentarz sam to zrobi.
Kolumny Litfaßa kiedyś same rzucały się w oczy, stojąc na każdym rogu. Dziś zostało ich już niewiele, w Toruniu pewnie upolowałem wszystkie: Axis mundi, Piąta kolumna z Podgórza. Ktoś tam na górze najwyraźniej musiał kibicować mojej berlińskiej podróży, bo na kolejny kolumnowy okaz nadziałem się w Poznaniu, tuż przed dworcem autobusowym, z którego wyruszyłem w podróż nad Szprewę.
 Ładny bardzo, z niemal kompletną chorągiewką.
Wielkopolanie niech mi proszę wybaczą, ale od lat jakoś nie mogę się do ich stolicy przekonać, choć moja rodzina ma tam całkiem solidne korzenie. Obecny spacer przez kawałek miasta, świadomie nie piszę ładny, bo jakoś nie przypadł mi do gustu, jakoś tego nie zmienił. Może nawet mój dystans powiększył? Oglądając chwilę wcześniej stary słup ogłoszeniowy, osłupiałem nieco, kiedy kilka metrów dalej na dworcu autobusowym, oczy moje spoczęły na kiosku z taką wywieszką.
Jak wspomniałem, za Poznaniem nie przepadam, więc nie miałem gdzie upchnąć złowionych tam fotografii. Z konieczności wpakowałem je między berlińskie nagrobki, lecz na wschód odskoczyłem tylko na chwilę. Zaraz na jedną z dzielnic umarłego Berlina powrócę.
By wpaść w objęcia kolejnego obrzydliwego niemieckiego aniołka.
Który jednak zdobi miejsce wiecznego spoczynku rodziny najwyraźniej pochodzącej z Czech.
Wobec mistrza słowa, wypada mi się raczej zamknąć. Więc naciskam spust aparatowej migawki i się nie odzywam.

Patrzę, naciskam i milczę dalej.

Nagrobna symbolika do potęgi.
Uff, można być ładnym aniołem na tej ziemi...
Korzystając z okazji, zwiążę tu wątek nazwisk literackich i całkiem po polsku brzmiących. Hmm, obie osoby opuściły ten świat tego samego dnia i miesiąca.
Salve!
Tu leży Karol Fryderyk Schinkel, wybitny architekt. Wielki człowiek. Bardzo wielki. Pierwszy konserwator zabytków i twórca wielu z nich. Toruń zawdzięcza mu Fort Świętego Jakuba i projekt zboru na Rynku Nowomiejskim. Swoją drogą świątynia na Rynku Nowmiejskim była jednym z ostatnich projektów, jaki opuścił biuro projektanta połowy starego Berlina i Poczdamu.
Spoczywa pod skromnym pomnikiem, na tle wielkiego grobowca jednego ze swoich uczniów.
Po tym cmentarzu trzeba chodzić z książkami pod pachą. Co najmniej encyklopedią, ale najlepiej całą biblioteką. W niej powinna się znaleźć mapa, lub chociaż dobry przewodnik, który by nie pozwolił po tej nekropolii błądzić tuż przed jej zamknięciem. Rany, ale my się grobu Hegla naszukaliśmy!
Swoją drogą, smutno jest być filozofem. Grób Hegla trudno było znaleźć, bo był mocno zarośnięty.
A tymczasem, miał przecież bardzo zacną i równie mocno utopioną w zieleni kompanię.
 Czy nazwisko Fichte komuś coś mówi? Tu leży zatem pani Fichte. A obok pan.
Przy nich natomiast ich sąsiad, Hegel.
Nad wszystkim natomiast dominowała woń jaśminu, który pięknie wtedy Berlin, szczególnie ten umarły, zarastał.